Jak formułować zasady dla dzieci?
- zasady formułujemy krótko,
- formułujemy pozytywnie ( są wtedy wskazówkami i nie pokazują innych możliwości – czyli nie zaczynamy ich od słowa NIE),
- formułujemy kilka zasad (max 10) ponieważ dziecko nie przyswaja ich na raz więcej niż 3 – 4,
- system zasad dopasowujemy do zmieniającej się rzeczywistości,
- zasad trzeba przestrzegać zawsze, inaczej dziecko przestanie wierzyć, że są one wprowadzone na serio,
- niektóre zasady musza być przestrzegane także przez dorosłych – w domu przez rodziców, w szkole przez nauczycieli,
- zasady nie będą się sprawdzać, jeżeli dziecko nie będzie miało jednocześnie jasno określonych granic - dopóki nie będzie wiedziało, co mu wolno a czego nie – nadal będzie „nieobliczalne i nieprzewidywalne”,
- bardzo ważne jest, aby ustalone granice były stałe i niezmienne ( w żadnym wypadku nie mogą zależeć od nastroju dorosłego!). Tylko, gdy zawsze za to samo działanie dziecka będzie spotykać je taka sama konsekwencja, można mieć nadzieję, że objawy niewłaściwego zachowania będą stopniowo słabnąć.
Konsekwencje wychowawcze w przeciwieństwie do kar, respektują podmiotowość dziecka, umożliwiają mu dokonywanie wyboru, informują o tym, jak należy postępować oraz rozwijają poczucie odpowiedzialności za własne czyny.
Konsekwencje powinny być:
- ustalone wspólnie z dzieckiem, zanim dojdzie do „trudnego” zachowania.
- zastosowane możliwie jak najszybciej po przewinieniu,
- adekwatne do przewinienia (nie za silna i nie za łagodna) oraz logicznie powiązane z czynem,
- stosowane w atmosferze życzliwości, bez dodatkowych kar w postaci gniewu i agresji ze strony osób dorosłych,
- stosowane zawsze po zaistnieniu przewinienie (nieuchronne),
- stosowane przez wszystkie ważne osoby biorące udział w wychowaniu dziecka,
- możliwe do wyegzekwowania, czyli da się je zastosować w praktyce,
- stopniowalne - ich nasilenie ma zależeć od rodzaju i częstotliwości popełnianych czynów.
Prawidłowości i rodzaje stosowania konsekwencji:
WARUNKI SKUTECZNOŚCI:
- adekwatność do przewinienie – konsekwencje logiczne,
- nieuchronność konsekwencji,
- znajomość sposobów uniknięcia konsekwencji,
- natychmiastowość zastosowania (ew. przypomnienie zachowania, za które otrzymuje się konsekwencje),
- dotkliwość konsekwencji - stosowania konsekwencji przez ważne osoby z otoczenia,
- stopniowalność konsekwencji.
Rodzaje konsekwencji:
- konsekwencje naturalne: nie trzeba ich ustalać, wynikają z natury czynu, np. gdy przychodzę spóźniona nie mogę wejść na salę koncertową,
- konsekwencje logiczne, są ustalone z góry i powiązane z czynem,
- konsekwencje nadrzędne, są ustalone z góry ale nie wymagają współpracy zainteresowanego.
Konsekwencje jakie możemy stosować u małych dzieci mieszczą się w trzech grupach:
• odebranie przyjemności/przywileju,
• odesłanie w nudne miejsce,
• zabranie uwagi = brak zainteresowania ze strony ważnej, dorosłej osoby.
Ignorowanie (zabranie uwagi)
Osoba dorosła świadomie decyduje się nie zauważać swojego dziecka (oczywiście „kątem oka” go obserwuje) do czasu ustania trudnego zachowania. Ten rodzaj konsekwencji stosowany jest w sytuacji, gdy celem zachowania dziecka jest przyciągnięcie naszej uwagi, np. gdy dziecko marudzi przy wykonywaniu jakiegoś obowiązku. Metoda ta nie będzie skuteczna wobec tych trudnych zachowań, które dają dziecku inne korzyści prócz uwagi dorosłego. Podczas ignorowania należy:
• milczeć,
• unikać kontaktu wzrokowego,
• nie reagować na zachowanie dziecka,
• przybrać kamienny wyraz twarzy (unikać np. uśmiechu).
Należy również konsekwentnie i stale ignorować dane zachowanie, np. jeśli wprowadzamy w domu zasadę, że nie widzę i nie słyszę dziecka, które biega po domu w majteczkach, bez spodni, to powinniśmy robić to ustawicznie – nawet wtedy, gdy stanie koło nas bez spodenek i zacznie chwalić się pięknym rysunkiem czy zebranymi do pudełka zabawkami.
Ignorowanie przerywamy w chwili, gdy dziecko zachowa się właściwie – należy wówczas wzmocnić pożądane zachowanie dziecka, np. przez pochwalenie („Założyłeś spodnie, super!!!”).
Konsekwencje naturalne
Konsekwencja naturalna to naprawienie szkód, które zostały wyrządzone naszym zachowaniem. Ten rodzaj konsekwencji możemy wykorzystywać na bieżąco, w razie potrzeby.
Time out, czyli odesłanie w nudne miejsce
Time out stosujemy zazwyczaj wobec tych niepożądanych zachowań, które chcemy przerwać. Po zapowiedzeniu konsekwencji, jeżeli dziecko nie zastosuje się do upomnienia, odsyłamy je w nudne miejsce na tyle minut, ile ma lat. Procedura time out jest skuteczna także wobec bardzo małych dzieci, trzy-, czterolatków. U dzieci 8-9-letnich metoda wymaga modyfikacji, wtedy bowiem większe znaczenie mają konsekwencje regulaminowe, polegające na utracie przywileju.
Konsekwencje regulaminowe (utrata przywileju)
W procedurze tej konieczne jest uprzednie wyraźne ustalenie reguł, to rodzaj umowy – dziecko z góry wie, jaki straci domowy przywilej, jeśli nie wywiąże się z umowy (złamie zasadę). Ten rodzaj konsekwencji daje dziecku możliwość wyboru, a także sprawia, że nie musimy do końca brać odpowiedzialności za wyciąganie konsekwencji za niewłaściwe zachowania oraz za to, że dziecko powinno się właściwie zachowywać. Procedura jest skuteczna, gdy mamy do czynienia z dyskutującym nastolatkiem. Kiedy słyszymy: „Nie zmusisz mnie, żebym zrobił to, co każesz/żebym był grzeczny”, odpowiadamy po prostu: „To prawda, ale jeśli wybierzesz rozwiązanie, którego nie akceptuję, to wyciągnę konsekwencje”.
Konsekwencje cykające
Konsekwencje cykające wiążą się z przywilejami ilościowymi – dzięki nim możemy skracać czas bądź ilość danego przywileju. Dziecku może zależeć na skróceniu czasu trwania trudnego zachowania: „Tyle minut, o ile opóźnisz odrabianie lekcji, odejmę ci z czasu komputerowego”; „Tyle minut, ile później wrócisz do domu, odbierasz sobie z kolejnego wyjścia”.
Konsekwencje nadrzędne
To procedura, która nie wymaga współpracy z dzieckiem. O jej zastosowaniu myślimy wtedy, gdy dziecko odmawia podporządkowania się zwykłej konsekwencji.
• Słodycze zostają zamknięte w szafce na klucz
• Ograniczenie bądź zawieszenie kieszonkowego
• Dysk twardy komputera „wędruje” z rodzicem do pracy
UWAGA!!! Zamiast karania:
• Pokaż dziecku, jak powinno się zachować (sformułuj zasadę), nim zdąży zrobić coś niewłaściwego.
• Daj dziecku możliwość wyboru.
• Wyraź sprzeciw bez oskarżania.
• Wyraź swoje uczucia i oczekiwania.
• Oceniaj zachowanie dziecka, a nie dziecko.
• Kilkakrotnie spokojnie powtórz polecenie.
• Pokaż dziecku, jak naprawić zło, nawet to wyrządzone przypadkiem, bowiem część dzieci nie wie, jak mogłaby naprawić wyrządzoną szkodę.
• Pozwól dziecku ponieść konsekwencje niewłaściwego zachowania. Pamiętaj, że lepiej będzie, jeżeli Twoje dziecko dowie się o istnieniu negatywnych konsekwencji w domu, a nie później, gdy będzie dorosłe – w swojej pracy.
• Odeślij dziecko w nudne, ciche miejsce do czasu, aż przestanie płakać. Daj mu komunikat, że jesteś i kiedy się uspokoi może do ciebie przyjść (przytul wtedy, wysłuchaj).
Dominika Gumińska, psycholog
Materiały własne ze szkolenia.