Prawidłowy rozwój mowy dziecka zależy od bardzo wielu czynników – prawidłowego dojrzewania Ośrodkowego Układu Nerwowego, stopnia rozwoju poznawczego, jak również od właściwego wykształcenia się narządów artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych oraz ich sprawności ruchowej.
Rozwój narządów i mięśni , które umożliwiają opanowanie mowy rozpoczyna się już w życiu płodowym :
- 12 tydzień ciąży – dziecko otwiera i zamyka usta, rozpoczynają pracę mięśnie biorące udział
w późniejszym oddychaniu i ssaniu,
- 15 tydzień ciąży- kształtują się struny głosowe –dziecko zdolne jest do płaczu jeszcze przed urodzeniem,
- 17 tydzień – maluch potrafi ssać palec,
- 32 tydzień – dziecko osiąga pełną harmonię trzech czynności: ssanie –połykanie-oddychanie.
Po wytrwałych ćwiczeniach w brzuchu mamy, zdrowy noworodek jest przygotowany do karmienia naturalnego. Należy zwrócić uwagę
i uświadomić sobie fakt, że mięśnie które biorą udział w przyjmowaniu pokarmu, w przyszłości będą brały udział w mówieniu. Dlatego tak ważny jest prawidłowy sposób karmienia naszych dzieci. Sposób karmienia noworodków i niemowląt rzadko bywa wiązany z późniejszym rozwojem ich mowy… a przecież to jeden i ten sam aparat. Jedzenie to wspaniały trening ruchowy warg, języka, żuchwy i podniebienia. Ta codzienna czynność zmniejsza ryzyko wystąpienia w przyszłości nieprawidłowej wymowy oraz wad zgryzu.
MÓWA DZIECKA KSZTAŁTUJE SIĘ NA BAZIE UMIEJĘTNOŚCI:
- SSANIA,
- POŁYKANIA,
- ODDYCHANIA,
- GRYZIENIA,
- ŻUCIA.
SSANIE
Wydawać by się mogło, że każde dziecko to potrafi. Wcześniaki najczęściej rodzą się bez tej umiejętności – dojrzewa ona dopiero między 34 -35 tygodniem życia płodowego. Mogą ją również zakłócić:
- kolka, problemy z trawieniem, refluks,
- nadwrażliwość oralna,
- stres po porodzie i niedojrzałość dziecka,
- dyskomfort mamy czy zła pozycja podczas karmienia,
- obniżone napięcie mięśniowe,
- dokarmianie złym smoczkiem lub problemy techniczne (kształt brodawki, układ ust, języka).
POŁYKANIE
To umiejętność, która również zmienia się wraz z rozwojem dziecka. Początkowo u noworodka krtań jest wyżej niż u dorosłego, aby było mu łatwiej ssać. Około 6 miesiąca życia krtań obniża się i dziecko jest gotowe do zmiany diety.
Problemy z połykaniem:
- podczas połykania dziecko wsuwa język między zęby, ma otwartą buzię, mocno zaciska wargi,
- dziecko przy połykaniu ulewa, krztusi się, ma bezdechy podczas posiłków (to dysfagia).
GRYZIENIE
Gryzienie zaczyna się wraz z pojawieniem pierwszych zębów, wcześniej występuje odgryzanie pokarmów na miękkich strukturach, np. biszkopty, chrupki. Potem dziecko opanowuje umiejętność ruchu na boki, które powodują rozdrabnianie pokarmu – dziecko już gryzie. Wreszcie kiedy pojawiają się zęby trzonowe, dziecko uczy się żuć.
Problemy z gryzieniem:
- prawidłowo dziecko powinno odgryzać przednimi zębami
i przesuwać pokarm w kierunku zębów trzonowych, które powinny przejąć funkcję żucia,
- czasem zdarza się, że dziecko odgryza za pomocą zębów bocznych lub po prostu odszarpuje pokarm,
- dzieci często nie gryzą pokarmów, tylko je rozcierają o podniebienie.
Trzeba stymulować gryzienie i dbać o higienę zębów, aby nie nastąpiła zbyt wczesna próchnica.
ŻUCIE
Odruch żucia kształtuje się ok.6 – 8 miesiąca życia. Należy wówczas przechodzić do pokarmów, które można żuć np. kaszki, kisiel, tarte jarzyny i owoce, lane kluseczki. Przy odruchu żucia należy zwracać uwagę, aby odbywało się ono prawidłowo: usta dziecka są zamknięte, żuchwa wykonuje okrężne ruchy. Ważny jest również udział zębów trzonowych przy żuciu.
Niewłaściwe żucie odbywa się przy otwartej buzi i za pomocą przednich zębów.
DYSFUNKCJA ODDYCHANIA
- hipotonia mięśnia okrężnego warg, niewydolność warg, wiotkość mięśni policzkowych – to pierwsze objawy dysfunkcji oddychania,
- nieprawidłowa funkcja spoczynkowa języka (prawidłowa – język wybrzuszony do podniebienia),
- częste infekcje górnych dróg oddechowych,
- kształtowanie się wad postawy,
- zaburzona gospodarka oddechem,
- nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego
- niedostateczne dotlenienie układu nerwowego.
Dzieci z hipotonią mięśnia okrężnego warg mają trudności ze sprawnym jedzeniem (trudności ze zgarnianiem pokarmu z łyżeczki, kłopoty z żuciem, unikanie pokarmów twardych), mają trudności
z dmuchaniem, cmokaniem. Podczas jedzenia pojawia się tzw. brzydkie jedzenie – mlaskanie.
ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY ROZWOJEM MOWY A ROZWOJEM FIZYCZNYM I FUNKCJAMI POKARMOWYMI:
Wiek 1 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko wymaga podtrzymywania główki, ma nieskoordynowane ruchy kończyn.
Umiejętność jedzenia: dziecko ma wykształcony sposób oddychania dostosowany do odruchów ssania
i połykania podczas karmienia piersią lub butelką.
Umiejętność mowy: dziecko krzyczy podczas niezadowolenia, są samogłoski między /a/i /e/.
Wiek 2 -4 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko coraz sprawniej unosi główkę, kontrolując jej ruchy. Odruchowo wkłada do ust ręce i zabawki.
Umiejętność jedzenia: w czasie ssania dziecko porusza językiem do przodu i do tyłu, odruchowo szuka pokarmu, kiedy jest najedzone przestaje ssać, czasami zasypia podczas jedzenia.
Umiejętność mowy: pojawiają się głoski gardłowe / e-he, ek-he, e-rrhe/, pierwsze łańcuchy sylabowe oraz połączenia /rrr/.
Wiek 4 -6miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko siedzi podtrzymywane, leżąc na brzuszku unosi się na wyprostowanych ramionach.
Umiejętność jedzenia: dziecko może wypychać jedzenie z buzi za pomocą języka, połykając używa języka do przesuwania pokarmu do przodu i do tyłu, otwiera usta przy zbliżaniu łyżeczki, sięga w kierunku łyżeczki, trzyma pokarm w ustach.
Umiejętność mowy: dziecko wydaje głoski podobne do /w/,głoski wargowe /m/, /b/, wydaje okrzyki radości oraz tworzy rytmiczne ciągi sylabowe.
Wiek 6 -8 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko siedzi samodzielnie, umie podnosić i trzymać małe przedmioty w rączce, przechyla się w kierunku jedzenia lub łyżeczki, pełza przy pomocy rąk i kolan, obraca górną część ciała przy zmianie pozycji z siedzącej do pełzania.
Umiejętność jedzenia: pozycja bardziej pionowa, dziecko uczy się utrzymywać papkowate pokarmy
w ustach, je karmione łyżeczką posiłki gęste, papkowate, obie rączki trzyma na butelce, schyla główkę
i naciska górną wargę aby zebrać pokarm z łyżki, umie przełożyć jedzenie z jednej rączki do drugiej, potrafi pić z kubeczka trzymanego przez osobę karmiącą, samodzielnie zje np. biszkopta, sucharka. , je pokarm
z drobnymi grudkami.
Umiejętność mowy: jest gaworzenie: szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku
i wysokości tonu.
Wiek 8 -10 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko uczy się raczkować, próbuje podciągać się do pozycji siedzącej.
Umiejętność jedzenia: dziecko pije z kubeczka, żuje pojedyncze pokarmy, potrafi jeść palcem, uczy się używać języka do przesuwania pokarmu w buzi, żeby go rozdrobnić, w czasie jedzenia bawi się łyżką, umie utrzymać małe kawałki jedzenia między palcem wskazującym a kciukiem.
Umiejętność mowy: dziecko potrafi szeptać oraz wyraźnie podwaja sylaby.
Wiek 10 -11 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko podciąga się do pozycji stojącej, stoi samodzielnie, stawia pierwsze kroki.
Umiejętność jedzenia: trzyma łyżeczkę całą dłonią, trzyma kubek obiema rączkami, pije nieprzerwanie z 4 – 5 połknięciami, samo trzyma butelkę, pije przez słomkę, potrafi samo jeść rączką, coraz sprawniej żuje, zanurza łyżeczkę w jedzeniu, chce samodzielnie jeść łyżeczką, gryzie pokarm o różnej fakturze.
Umiejętność mowy: dziecko prawidłowo naśladuje znane sylaby.
Wiek 11 -12 miesiąc życia:
Umiejętność ruchowa: dziecko chodzi.
Umiejętność jedzenia: sprawnie przeżuwa i połyka jedzenie, uczy się używać widelca, coraz sprawniej używa łyżki, potrafi utrzymać kubeczek w jednej rączce i odstawić go, potrafi jeść pokarmy o różnej konsystencji i fakturze, umie gryźć zarówno miękkie jak twarde pokarmy.
Umiejętność mowy: pojawia się pierwsza sensowna sylaba a po niej wyraz.
ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY ROZWOJEM MOWY A ROZWOJEM FIZYCZNYM I FUNKCJAMI POKARMOWYMI W SKRÓCIE:
Faza głużenia (2 miesiąc życia) – umiejętność unoszenia głowy (3 -4 m. ż), ale dziecko jest w pozycji leżącej – ssanie a od 4 miesiąca odruch żucia i wokalizacja synchronizują się.
Faza gaworzenia (od 4 miesiąca życia) – umiejętność siadania (6 – 8 m. ż ) – dziecko je stałe pokarmy, jest gryzienie oraz żucie,
Okres wyrazu ( 11 m. ż ) – pozycja pionowa, wstawanie, chodzenie ( 12 – 16 m. ż ) – dziecko je z łyżki, pije z kubka.
BŁĘDY POPEŁNIANE PRZEZ RODZICÓW ZWIĄZANE Z KARMIENIEM:
- nadmierny pośpiech przy karmieniu, zbyt duże porcje – lęk,
- strategie odwracania uwagi, wzmacnianie negatywnych zachowań podczas posiłków,
- zbyt późne wprowadzanie nowych smaków( 4 -6 m. ż)-odmowa jedzenia,
- zbyt długie podawanie papek lub zbyt szybkie wprowadzanie zagęszczanych konsystencji – odruch obronny,
- zła technika karmienia, pozycja ,
- brak stymulacji gryzienia ( 6 – 8 m. ż ),
- brak stałych pór posiłków, eliminowanie z diety dzieci posiłków, których nie chcą przyjmować.
UWAGI NA TEMAT KARMIENIA:
Jeżeli dziecko jest karmione piersią:
- dziecko musi być utrzymywane w prawidłowej pozycji –głowa powinna znajdować się w linii kręgosłupa – linia prosta (nie odchyla się do tyłu, ani do przodu) i opierać się na zgięciu łokcia matki,
- zawsze przystawiamy dziecko do piersi, nigdy odwrotnie,
- wargi dziecka powinny obejmować brodawkę wraz z otoczką,
- usta dziecka są szeroko otwarte a wargi widoczne,
- przed karmieniem język dziecka leży na dolnej wardze,
- podczas ssania dziecko robi wdech noskiem –pięć taktów ssania, połyka i wydycha powietrze także nosem, policzki nie zapadają się, nie słychać odgłosów cmokania.
Jeżeli dziecko jest karmione butelką:
- należy dbać o właściwą pozycję dziecka ,wyższą niż podczas karmienia piersią
- należy zwracać uwagę na właściwe ułożenie butelki w dłoni tak, aby nie uciskać na żuchwę i wargi dziecka,
- starać się dobrać odpowiedni dobór smoczka (szybkość przepływu pokarmu),
- nie należy wkładać smoczka do ust dziecka kiedy płacze, krzyczy, ponieważ wtedy nie są zabezpieczone drogi oddechowe.
Jeżeli dziecko jest karmione łyżeczką:
- należy dbać o odpowiednią pozycję siedzącą –krzesełko, fotelik, kolana osoby karmiącej (nigdy nie karmić w pozycji półleżącej)
- nie sadzać dziecka na miękkich poduchach ,głębokich fotelach ,
- sadzać dziecko naprzeciwko siebie, aby mogło obserwować twarz osoby,
- łyżeczkę wprowadzać na środek języka i lekko naciskać to miejsce, wysuwać łyżeczkę z buzi w linii prostej,
-pokarm musi być ściągany z łyżeczki górną wargą, nie o nią „wycierany” (przygotowanie warg do prawidłowej realizacji głosek ‘m’, ‘b’, ‘p’, ‘w’, ‘f’)
- zwracać uwagę aby dziecko połknęło porcję pokarmu po każdej łyżeczce.
Jeżeli dziecko pije z kubeczka :
- dbać o odpowiednią pozycję –siedząca, pełna kontrola głowy,
- naukę picia z kubeczka najlepiej rozpocząć używając gęstszych płynów (wolniej przesuwają się wewnątrz jamy ustnej),
- kubek opierać zawsze na dolnej wardze dziecka, ale nie między dziąsłami lub zębami,
- naczynie należy przechylać tak, aby płyn dotarł tylko do warg – dziecko samo musi ściągnąć płyn górną wargą,
- dziecko pijąc kubeczka angażuje wszystkie mięśnie ust, policzków, żuchwy, języka.
WAŻNE:
1. Zanim dziecko zacznie mówić, najpierw używa swojej buzi do jedzenia i trenuje umiejętności, które będą mu służyły do wypowiedzenia pierwszych słów: mama, baba, tata:
- trenuje wargi i język podczas ssania,
- przełomową umiejętnością w rozwoju funkcji pokarmowych to jedzenie z łyżeczki, potem dziecko jest w stanie rozpocząć naukę picia z kubeczka,
- uczy się gryźć , potem takie same ruchy wykonuje podczas gaworzenia,
- dziecko musi przejść przez wszystkie etapy w określonym czasie.
2. Zdobywanie kolejnych umiejętności wymaga dużo cierpliwości
i wsparcia przy zapewnionym poczuciu bezpieczeństwa.