Wszyscy miewamy chwile, w których szybko przyklejamy dziecku etykietkę: „niegrzeczne”. Mówimy wówczas np. : „nie można sobie z nim poradzić”, „jest niemożliwy”, „to trudne dziecko” albo używamy terminów diagnostycznych, takich jak: „ADHD”, „zaburzenie opozycyjno-buntownicze”, „zaburzenie zachowania”, „niedostosowanie społeczne”. Jednak niezależnie jakiej nazwy użyjemy, nasze wnioski prawdopodobnie będą zawierały surową ocenę. Czy słusznie? A wystarczy spojrzeć na dziecko z nieco innej perspektywy. Być może zachowanie dziecka o cechach impulsywności może wynikać z trudności
z regulacją emocji, doświadczaniem kryzysów emocjonalnych, co z kolei może mieć odbicie w zmiennych nastrojach, nie radzeniu sobie z frustracją, poddawaniu się przy najmniejszych przeszkodach, problemach z utrzymywaniem uwagi, kłopotach z radzeniem sobie z relacjami lub z odczuwaniem empatii. Zachowania problemowe, które wyzwalają nasze myślenie o dziecku jako niegrzecznym, leniwym, złośliwym, powolnym, często są oznaką, że poziom stresu u tego dziecka jest zbyt wysoki.
Niekiedy zastanawiamy się, czy dziecko zachowując się w ten sposób, nie robi tego złośliwie, świadomie??? Najczęściej nie jest to zachowanie celowe. Często za nieprawidłowym zachowaniem dziecka kryje się wiele przyczyn, w tym np. odczuwany przez dłuższy czas stres. Jeśli widzimy dezorientację, lęk, złość lub cierpienie na twarzy, jeśli dziecko odwraca wzrok lub trudno mu na nas spojrzeć – są to oznaki nadmiernego pobudzenia i zachowania wywołanego stresem, nie zaś celowego działania.
Kiedy dziecko łatwo się rozprasza, często mamy skłonność, aby od razu naciskać, by bardziej się postarało, mimo że to dokładne przeciwieństwo tego, czego dziecko w danym momencie potrzebuje. Powtarzamy dziecku: „siedź spokojnie, przestań się wiercić, bądź cicho, skup się”. W wielu przypadkach powinniśmy tak naprawdę powtarzać: „poruszaj się trochę, powierć się jeszcze, pomrucz do siebie, zamknij oczy”. Każde dziecko powinno dowiedzieć się, co jemu pomaga skoncentrować się i czasami to, co wymyśli, może nas zaskoczyć jako coś zupełnie przeciwnego do tego, co według nas powinno robić. Jeśli dziecko mówi, że nie może obejść się bez włączonego radia, kiedy odrabia lekcje, być może naprawdę potrzebuje pobudzającego działania muzyki, żeby podregulować w górę swój stan pobudzenia
i osiągnąć spokojną uważność i koncentrację, aby móc zająć się pracą domową. Jeśli dziecko upiera się przy tym, żeby robić pracę domową, leżąc na kanapie, może nieświadomie zmniejszać zużycie energii, nie zmuszając się do utrzymywania wyprostowanej pozycji, dzięki temu uwalnia więcej energii na koncentrację, a przy tym jest zrelaksowane i uważne. Dziecko, które zaciąga wszystkie zasłony i upiera się, żeby odrabiać lekcje przy słabym oświetleniu, być może wyczerpuje zbyt mocna stymulacja wizualna.
Wychowanie dziecka jest procesem bardzo trudnym. Nie ma gotowej recepty na dobrze wychowane dziecko, nie ma cudownej pigułki na bolączki związane z trudnymi zachowaniami dzieci. Najistotniejsze
w roli rodzica jest chyba zrozumienie, że być może w danej trudnej sytuacji trzeba będzie pożegnać się z pewnymi założeniami, być może z przekonaniami, że dziecko powinno to…i to…, np. siedzieć prosto lub mieć dużo światła, bądź cichy kąt do pracy. Być może przerzucamy na nasze dzieci wzorce, jakimi obdarzano nas w naszym dzieciństwie i to dla nas było dobre, jednak nie oznacza to, że będzie dobre dla naszego dziecka. Każdy jest inny i ma różne potrzeby. Znaczenie ma to, co działa na konkretne dziecko i w konkretnej sytuacji. Dlatego warto wsłuchiwać się w potrzeby swojego dziecka.
Rodzice bardzo chcą nauczyć swoje dziecko zasad „właściwego” zachowania. Gdyby socjalizacja dziecka była łatwa, nie byłoby na świecie zmęczonych, zirytowanych rodziców. Niektóre dzieci stanowią większe wyzwanie niż inne z powodu temperamentu albo może dlatego, że mają szczególne potrzeby rozwojowe lub przewlekłe problemy zdrowotne.
Na pewno zarówno rodzicom jak i dzieciom warto polecić ćwiczenia relaksacyjne, być może do wspólnego wykonania, w bliskim kontakcie.
Ćwiczenia relaksacyjne to jedna z metod walki ze stresem, ale też nadmiernym napięciem fizycznym mięśni. Proste ćwiczenia relaksacyjne można wykonywać bez względu na miejsce i porę dnia. W przebiegu ćwiczeń relaksacyjnych dla dzieci wymienia się:
- ćwiczenia oddechowe i stretchingowe;
- aktywne metody relaksacyjne, jak np.gry i zabawy edukacyjne;
- doświadczenia sensoryczne;
- sport.
Przykłady ćwiczeń relaksacyjnych dla dzieci:
- „Budzący się kwiatek” – pozycja skulona; na hasło: „świeci słońce” – powolne wstawanie do pozycji pionowej, lekki skłon w tył z jednoczesnym wymachem rąk; na hasło: „susza” – powrót do pozycji skulonej;
- „Aniołki” – siad skrzyżny, ręce luźno; wdech – ręce bokiem do góry; wydech – ręce bokiem w dół;
- „Leniwy kot”: w trakcie tego ćwiczenia dziecko powinno udawać, że jest rozleniwionym, mruczącym kotem. Może szeroko ziewnąć, zamiauczeć, zrobić ćwiczenie „koci grzbiet” i przeciągać się w taki sposób, aby rozciągnąć grzbiet i kończyny. Każdy ruch powinien być wykonywany spokojnie i bez pośpiechu.
- „Piórko/ posąg”: ćwiczenie polega na tym, że dziecko udaje, że jest lekkim piórkiem unoszącym się w powietrzu. Po 10 sekundach takiego „lotu” zastyga niczym posąg i przez kolejne sekundy nie może się poruszyć. Po tym czasie znów na 10 sekund zamienia się w piórko.
- Piłeczka antystresowa (można wykonać ją samodzielnie, wystarczy napełnić pusty balon kaszą lub soczewicą): dziecko może ją ugniatać, miętosić, przekładać z jednej dłoni w drugą – choć ćwiczenie jest proste, dobrze łagodzi napięcie mięśni u dzieci (i dorosłych) oraz przyjemnie masuje dłonie;
- ćwiczenia relaksacyjne z dźwiękiem; leżenie na plecach, nasłuchiwanie konkretnych dźwięków w muzyce; taniec i zabawy muzyczne, np. klaskanie lub tupanie do taktu muzyki;
- wizualizacja relaksacyjna; wygodna pozycja, zamknięte oczy, wizualizacja
w myślach opowiadania osoby dorosłej. Ten typ relaksacji może pomóc
w radzeniu sobie z trudnymi emocjami – takimi jak strach czy złość. Ważne jest, by prowadzący posiadali wiedzę o relaksacjach, aby nie dołożyć czegoś od siebie do tekstu relaksacji, co spowoduje np. wzrost strachu przed ciemnością. W tym przypadku ćwiczeń warto szukać wsparcia u psychologa lub psychoterapeuty.
Karolina Konopka, psycholog
Bibliografia:
- Stuart Shanker, Teresa Barker „Self-Reg. Jak pomóc dziecku ( i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości.
- Materiały własne.